تبیین انگارۀ مدرسة والدین براساس رویکرد نوخاسته‌گرایی، و تقش آن در اعتلای تربیت دوران کودکی
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگونزهرا اسدی 1 , مسعود صفایی مقدم 2 * , سید جلال هاشمی 3 , پروانه ولوی 4
1 - دانشجوی دکتری، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران.
2 - استاد گروه علوم تربیتی،دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی،دانشگاه شهید چمران اهواز،اهواز،ایران
3 - دانشیار، گروه علوم‌تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و‌روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز ،ایران.
4 - دانشیار، گروه علوم‌تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و‌روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز ،ایران.
کلید واژه: تحلیلی استنتاجی, تعلیم و تربیت اوان کودکی, مدرسه والدین, نوخاسته‌گرایی,
چکیده مقاله :
دوران کودکی، به‌ویژه در سال‌های آغازین، یکی از حساس‌ترین مراحل رشد انسانی است که بسیاری از بنیادهای شناختی، هیجانی، اجتماعی و اخلاقی در آن شکل می‌گیرد. در این دوران، خانواده، و به‌ویژه والدین، نخستین و مهم‌ترین عاملان تربیت کودک‌اند. هدف از انجام این پژوهش بررسی مفهوم «مدرسه والدین» به‌عنوان نهاد واسط میان خانواده و نظام آموزشی، و بستری برای توانمندسازی والدین، بوده است. این پژوهش با تکیه بر مبانی نوخاسته‌گرایی (Emergentism) و روش تحلیل استنتاجی، به بازتعریف نظری، فلسفی و کاربردی این انگاره پرداخته و از این طریق به طراحی چارچوبی سیستمی، میان‌رشته‌ای و زمینه‌مند برای آموزش والدین در متن واقعی زیست خانواده اقدام کرده است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که مدرسه والدین، در چارچوب رویکرد نوخاسته‌گرایی، میتواند به‌عنوان یک میدان تربیتی مشارکتی و میان‌ذهنی بازشناخته شود؛ فضایی که در آن یادگیری والدین از طریق شبکه‌ای پیچیده از تجربه‌های زیسته، تعاملات میان‌فردی، تأمل انتقادی و مواجهه با تفاوت‌های فرهنگی و نسلی شکل می‌گیرد. برخلاف الگوهای خطی و تقلیل‌گرا، این فضا بر پایه ظهور کیفیات نوین از دل تعاملات زنده و چندسویه والدین با یکدیگر، با نهاد مدرسه و با فرزندان خود بنا شده است. در تحلیل مفهومی انگاره مدرسه والدین، «یادگیری والدین» نه انتقال یک‌سویه دانش، بلکه فرآیندی پویا، غیرخطی و معناساز است؛ فرآیندی که در آن، والدین نه تنها آموخته‌های قبلی خود را بازبینی می‌کنند، بلکه از خلال تعاملات اجتماعی و مواجهه با دیگر والدین، نگرش‌ها، هویت و نقش تربیتی خود را بازتعریف می‌نمایند.
Childhood, especially in the early years, is one of the most sensitive stages of human development in which many cognitive, emotional, social, and moral foundations are formed. During this period, the family, and especially parents, are the first and most important agents of child education. The purpose of this research was to examine the concept of "parent school" as an intermediary institution between the family and the educational system, and a platform for empowering parents. Based on the principles of Emergentism and the method of deductive analysis, this research has attempted to redefine this concept theoretically, philosophically, and practically, and in this way, has designed a systemic, interdisciplinary, and contextual framework for educating parents in the real context of family life. The findings of this study indicate that the parent school, within the framework of the emergentist approach, can be recognized as a collaborative and intersubjective educational field; a space in which parent learning is shaped through a complex network of lived experiences, interpersonal interactions, critical reflection, and exposure to cultural and generational differences. Unlike linear and reductionist models, this space is based on the emergence of new qualities from the living and multidirectional interactions of parents with each other, with the school institution, and with their children. In the conceptual analysis of the parent school model, “parent learning” is not a one-way transfer of knowledge, but a dynamic, nonlinear, and meaning-making process; a process in which parents not only review their previous learning,
اسماعیلی، س.، و دهدست، ک. (2025). اثربخشی آموزش الگوی فرزندپروری اخلاق‌محور بر خودکارآمدی والدین و کیفیت ارتباط والد - فرزندی. پژوهش در دین و سلامت، 11(1)، 65–79.
باقری، س.، لطیفی، ا.، عبدالهی، ز. (1400). تاثیر آموزش دهی مهارت‌های فرزندپروری اسلامی بر کیفیت رابطه مادر-کودک، بهزیستی روانشناختی و خودکارآمدی والدگری مادران. علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 9(17)، 295-327.
پناهی، ع. ا. (1398). اقتضائات آموزش و پرورش در دوره کودکی از چشم‌انداز آموزه‌های اسلامی و دانش روانشناسی. مطالعات اسلام و روانشناسی، شماره ۲۵، صفحات ۱۳۵–۱۵۵.
جوادی آملی، ع. (1390). تربیت اسلامی: مبانی و روش‌ها. تهران: مؤسسه فرهنگی دارالحدیث.
حسینی، ع. (1396). مدرسه والدین: راهکاری نوین در تربیت خانواده. تهران: انتشارات رشد.
حسینی، ف.، و رضایی، م. (1399). نگرش مسئله‌محور در تربیت کودکان: راهکاری برای حل ریشه‌ای چالش‌های تربیتی. مجله علوم تربیتی و روانشناسی، 18(4)، 250-275.
حسینی، م.، رحیمی، ع.، سیفی، س. (1402). الگوی سه‌بعدی فرزندپروری اسلامی با تأکید بر پرورش فرزند صالح. فصلنامه روانشناسی و دین، 16(4)، 77-94.
رستگار، ز. (1400). تربیت فرزند در قرآن و حدیث با تأکید بر نقش والدین. پژوهشنامه معارف قرآن و حدیث، شماره ۲۴، صفحات ۱۲۱–۱۴۰.
شریفی، ن.، و احمدی، س. (1400). آموزش مداوم والدین و تأثیر آن بر پایداری مدرسه والدین در تحقق اهداف تربیتی. مجله آموزش و پرورش، 30(1)، 50-70.
عالمی، ب. و رضوانی، س. (1401). بررسی شیوه تربیت سیادت‌مندانه کودک در هفت سال اول از منظر منابع اسلامی و مکاتب روانشناسی. مطالعات تربیتی و روانشناختی خانواده، 4(7)، 89-114.
فدایی، ف.، فضه، و ذبیحی. (1404). ررسی تطبیقی مراحل رشد و تربیت از دیدگاه اندیشمند مسلمان ابوعلی‌سینا و رشد روانی-جنسی زیگموند فروید. مطالعات تعلیم و تربیت با رویکرد اسلامی، 2(2)، ۲۹–۴۶.
کریمی، ی.، و شریفی، ف. (1398). تحلیل نقش آموزش والدین در بهبود تعامل والد-کودک از منظر نظریه دلبستگی. فصلنامه روانشناسی تربیتی، 15(3)، ۳۳–۵۲.
کاظمی، س. (1397). تربیت اخلاق‌مدار و عقلانی: بازنگری در نظام تربیتی با محوریت والدین. پژوهش‌های تعلیم و تربیت،25(2)، ۹۵–۱۱۰.
کاظمی، ز.، رضایی، م.، و احمدی، س. (1398). نقش مدرسه والدین در ارتقای مهارت‌های تربیتی خانواده. مجله علوم تربیتی و روانشناسی کاربردی، 24(3)، ۱۱۲–۱۳۰.
محمدی، ن.، رضایی، م.، و احمدی، ز. (1397). بررسی نقش والدین در تربیت فرزند از دیدگاه روانشناسی رشد. مجله روانشناسی و علوم تربیتی ایران، 23(2)، ۴۵–۶۲.
موسوی، ع. ا. (1395). تطبیق آموزه‌های اسلامی با نظریات روانشناسی درباره تربیت والدین. فصلنامه پژوهش‌های دینی و تربیتی، شماره ۱۲، صفحات ۸۹–۱۱۰.
موسوی، م.، و احمدی، ر. (1398). نقش والدین به عنوان کنشگران فعال در تربیت کودکان: بازتعریف جایگاه والدین در نظام آموزشی. مجله روانشناسی تربیتی ایران، 12(3)، ۱۵۰–۱۷۰.
نجفی، م. (1397). ارتقای جایگاه والدین در نظام تربیتی از طریق آموزش‌های رسمی. فصلنامه پژوهش‌های خانواده و تربیت، شماره ۱۵، صفحات ۴۵–۶۰.
نعمتی، ش.، باردل، م.، محمدی، ن.، جبلی آده، م.، و حسین پور، ن. (1402). تأثیر برنامه آموزش والدگری مثبت بر سلامت روانی و رضامندی زناشویی مادران دارای کودک اختلال یادگیری ویژه. پژوهش نامه روانشناسی مثبت، 9(4)، 77-92.
Amini, M. (2017). Implementation of parenting education program in kindergarten. Indonesian Journal of Early Childhood Education Studies, 6(2), 108–114.
Bates, E., Elman, J. L., Johnson, M. H., Karmiloff‐Smith, A., Parisi, D., & Plunkett, K. (2017). Innateness and emergentism. In A companion to cognitive science (pp. 590–601).
Burke, S., Sharp, L. A., Woods, D., & Paradis, K. F. (2024). Enhancing parental support through parent-education programs in youth sport: A systematic review. International Review of Sport and Exercise Psychology, 17(1), 208–235.
education and inequalities in child mortality: A global systematic review and meta-analysis. The Lancet, 398(10300), 608–620.
Bronfenbrenner, U. (1978). Who needs parent education? Teachers College Record, 79(4), 1–14.
Cambray, J. (2020). Emergentism. In Encyclopedia of Psychology and Religion (pp. 755–757). Cham: Springer International Publishing.
Campbell, D., & Palm, G. (2004). Group parent education: Promoting parent learning and support. Sage.
Croake, J. W., & Glover, K. E. (1977). A history and evaluation of parent education. Family Coordinator, 151–158.
Crozier, G., & Davies, J. (2007). Hard to reach parents or hard to reach schools? A discussion of home–school relations, with particular reference to Bangladeshi and Pakistani parents. British Educational Research Journal, 33(3), 295–313.
Chen, I. J., Wang, X., Sun, Z., Tang, P., & Chen, P. (2024). Intergenerational transmission of parental child-rearing gender-role attitudes and its influence on gender roles in single-parent families. BMC Psychology, 12(1), 96.
Deković, M., & Janssens, J. M. (1992). Parents' child-rearing style and child's sociometric status. Developmental Psychology, 28(5), 925–932.
Davis-Kean, P. E., Tighe, L. A., & Waters, N. E. (2021). The role of parent educational attainment in parenting and children’s development. Current Directions in Psychological Science, 30(2), 186–192.
Deslandes, R., & Bertrand, R. (2005). Motivation of parent involvement in secondary-level schooling. The Journal of Educational Research, 98(3), 164–175.
Dunst, C. J. (1999). Placing parent education in conceptual and empirical context. Topics in Early Childhood Special Education, 19(3), 141–147.
Eccles, J. S., & Harold, R. D. (1993). Parent-school involvement during the early adolescent years. Teachers College Record, 94(3), 568–587.
Edwards-Fapohunda, M. O., & Adediji, M. A. (2024). The impact of the educational journey of special needs children on the employability, sociability, and economy of working-class parents in the UK. IRE Journals, 8(1), 421–422.
Erikson, E., & Erikson, J. (1981). On generativity and identity: From a conversation with Erik and Joan Erikson. Harvard Educational Review, 51(2), 249–269.
Farrington, D. P., & Malvaso, C. G. (2025). Interactions between child-rearing and other risk factors in predicting delinquency, and implications for prevention. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 69(8), 963–979.
Ferraris, M. (2018). Realism as emergentism. Journal of Critical Realism, 17(4), 355–363.
Go, L., & Pang, M. F. (2021). Phenomenography in the “lived” context of parental learning. International Journal of Qualitative Methods, 20, 16094069211016160.
Grindal, T., Bowne, J. B., Yoshikawa, H., Schindler, H. S., Duncan, G. J., Magnuson, K., & Shonkoff, J. P. (2016). The added impact of parenting education in early childhood education programs: A meta-analysis. Children and Youth Services Review, 70, 238–249.
Hasker, W. (1982). Emergentism. Religious Studies, 18(4), 473–488.
Holden, G. W., & Edwards, L. A. (1989). Parental attitudes toward child rearing: Instruments, issues, and implications. Psychological Bulletin, 106(1), 29–58.
Holden, G. W., & Miller, P. C. (1999). Enduring and different: A meta-analysis of the similarity in parents' child rearing. Psychological Bulletin, 125(2), 223–254.
Jespersen, J. E., Morris, A. S., Hubbs-Tait, L., & Washburn, I. J. (2021, October). Evaluation of a parent education program emphasizing responsive parenting and mindfulness: An inclusive randomized controlled trial. Child & Youth Care Forum, 50, 859–883. Springer US.
Kong, C., & Yasmin, F. (2022). Impact of parenting style on early childhood learning: Mediating role of parental self-efficacy. Frontiers in Psychology, 13, 928629.
Lee, I. S., & Kim, E. (2022). Effects of parenting education programs for refugee and migrant parents: A systematic review and meta-analysis. Child Health Nursing Research, 28(1), 23–32.
Lee, J. Y., Knauer, H. A., Lee, S. J., MacEachern, M. P., & Garfield, C. F. (2018). Father-inclusive perinatal parent education programs: A systematic review. Pediatrics, 142(1), e20180437.
MacWhinney, B. (2019). Emergentism. In Cognitive linguistics—Key topics (pp. 275–294).
MacWhinney, B. (2006). Emergentism—Use often and with care. Applied Linguistics, 27(4), 729–740.
Niemi, P., Nurmi, J. E., Lyyra, A. L., Lerkkanen, M. K., Lepola, J., Poskiparta, E., & Poikkeus, A. M. (2011). Task avoidance, number skills and parental learning difficulties as predictors of poor response to instruction. Journal of Learning Disabilities, 44(5), 459–471.
Nida‐Rümelin, M. (2023). Dualist emergentism. In Contemporary debates in philosophy of mind (pp. 251–271).
Oyserman, D., Brickman, D., & Rhodes, M. (2007). School success, possible selves, and parent school involvement. Family Relations, 56(5), 479–489.
Sadler, K., Rajabali, F., Zheng, A., Jain, N., & Pike, I. (2024). Impact of a parent education program delivered by nurses and health care providers in reducing infant physical abuse hospitalization rates in British Columbia, Canada. Canadian Journal of Nursing Research, 56(1), 109–116.
Sanders, M. R. (2008). Triple P-Positive Parenting Program as a public health approach to strengthening parenting. Journal of Family Psychology, 22(4), 506–517.
Slobodin, O., Hetzroni, O. E., Mandel, M., Saad Nuttman, S., Gawi Damashi, Z., Machluf, E., & Davidovitch, M. (2024). Infant screen media and child development: A prospective community study. Infancy, 29(2), 155–174.
Santos, G. (2023). Emergentism. In The Palgrave Encyclopedia of the Possible (pp. 464–471). Cham: Springer International Publishing.
Santos, G. (2023). Emergentism. In The Palgrave Encyclopedia of the Possible (pp. 464–471). Cham: Springer International Publishing.
Smith, C., Perou, R., & Lesesne, C. (2002). Parent education. In Handbook of Parenting Volume 4: Social Conditions and Applied Parenting (pp. 389–410).
Yang, M., Chen, I. J., Song, Y., & Wang, X. (2021). Comparison of intergenerational transmission of gender roles between single-parent families and two-parent families: The influence of parental child-rearing gender-role attitudes. Children and Youth Services Review, 125, 105985.
Zellman, G. L., & Waterman, J. M. (1998). Understanding the impact of parent school involvement on children's educational outcomes. The Journal of Educational Research, 91(6), 370–380.