رسالت فیلسوفِ تربیت و مسئله هوش مصنوعی؛ نیم‌نگاهی به ایران
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگون
1 - گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ملایر، ملایر ، همدان، ایران
کلید واژه: فیلسوف تربیت, هوش مصنوعی, رسالت دانشگاه,
چکیده مقاله :
.
برخلاف رشد چشمگیر ادبیات جهانی درباره هوش مصنوعی و تربیت، آثار موجود در فلسفه تربیت ایران نه‌تنها با نوعی عقب‌ماندگی مزمن در این رابطه روبرو‌اند، بلکه نشانه‌هایی از بی‌تفاوتی قابل توجه نیز در آن‌ها دیده می‌شود. این بی‌تفاوتی در حالی تداوم یافته که شتاب دگرگونی‌های مرتبط با هوش مصنوعی در جهان، فراتر از تنها «پیشرفت یک ابزار» است و بحث‌هایی چون فراهوش مصنوعی (ASI) به‌طور جدی در حال طرح و پیگیری‌اند (Tanchuk, 2025). به‌بیان دیگر، مسئله فقط اضافه‌شدن فناوری‌ای تازه به مدرسه و دانشگاه نیست؛ الگوهای یادگیری، ارزشیابی، معنای «معلمی» و حتی فراتر از این ها معنای کیستی انسان و چیستی انسانیت(Kornilaev, 2021) در حال بازتعریف است .هم‌زمان، تجربه زیسته ما در ایران نشان می‌دهد که کاربرد روزمره و اغلب بی‌ضابطه ابزارهای هوش مصنوعی در میان عموم، دانشجویان و حتی دانش‌آموزان رو به گسترش است. ازاین‌رو فیلسوف تربیت در ایران ناگزیر است از چند جهت به این پدیده بپردازد: شتاب تحولات فناورانه، وضعیت زیرساخت‌های ارتباطی و محاسباتی، و فرهنگ بومی مواجهه با فناوری که بر امکان‌ها و مخاطرات تربیتی اثر مستقیم می‌گذارد. پرسش محوری این مقاله از دل همین تنش زاده می‌شود: چرا جامعه فلسفه تربیت در ایران در برابر چنین دگرگونی ژرفی، کنش‌گری نظری و هنجاریِ متناسب از خود نشان نداده است؟
.In contrast to the significant growth of global literature on artificial intelligence and education, the existing works on Iranian philosophy of education not only face a chronic backwardness in this regard, but also show signs of significant indifference. This indifference has continued while the acceleration of changes related to artificial intelligence in the world goes beyond the mere “advancement of a tool” and discussions such as artificial superintelligence (ASI) are being seriously proposed and pursued (Tanchuk, 2025). In other words, it is not just a matter of adding new technology to schools and universities; learning models, assessment, the meaning of “teaching” and even beyond these, the meaning of who a person is and what humanity is (Kornilaev, 2021) are being redefined. At the same time, our lived experience in Iran shows that the everyday and often unregulated use of artificial intelligence tools is expanding among the public, students, and even schoolchildren. Therefore, the philosopher of education in Iran is forced to address this phenomenon from several angles: the acceleration of technological developments, the state of communication and computing infrastructures, and the indigenous culture of encountering technology that directly affects educational possibilities and risks. The central question of this article arises from this tension: Why has the community of educational philosophy in Iran not shown adequate theoretical and normative activism in the face of such profound transformation?
1. Lee, S.-E. (2023). Otherwise than teaching by artificial intelligence. Journal of Philosophy of Education, 57(2), 553–570. https://doi.org/10.1093/jopedu/qhad019
2. Kornilaev, L. (2021). Kant's doctrine of education and the problem of artificial intelligence. Journal of Philosophy of Education, 55(6), 1072–1080. https://doi.org/10.1111/1467-9752.12608
3.
4. Jackson, L. (2024). The manliness of artificial intelligence. Educational Philosophy and Theory, 57(7), 645–649. https://doi.org/10.1080/00131857.2024.2409739
5. Tanchuk, N.J. (2025), Deep ASI Literacy: Educating for Alignment with Artificial Super Intelligent Systems. Educ Theory, 75: 739-764. https://doi.org/10.1111/edth.70030
6. Sidorkin, A.M. (2025), Educating AI: A Case against Non-originary Anthropomorphism. Educ Theory, 75: 720-738. https://doi.org/10.1111/edth.70027
7. Dishon, G. (2025), Frankenstein, Emile, ChatGPT: Educating AI between Natural Learning and Artificial Monsters. Educ Theory, 75: 702-719. https://doi.org/10.1111/edth.70025
8. Aboodi, R. (2025), The Worrisome Potential of Outsourcing Critical Thinking to Artificial Intelligence. Educ Theory, 75: 626-645. https://doi.org/10.1111/edth.70037
9. Burbules, N.C. (2025), Artificial Intelligence in Education: Use it, or Refuse it?. Educ Theory, 75: 597-602. https://doi.org/10.1111/edth.70038
10. Ariel, L. and Hayak, M. (2025), The Paradox of AI in ESL Instruction: Between Innovation and Oppression. Educ Theory, 75: 646-660. https://doi.org/10.1111/edth.70034
11. Tanchuk, N.J. and Taylor, R.M. (2025), Personalized Learning with AI Tutors: Assessing and Advancing Epistemic Trustworthiness. Educ Theory, 75: 327-353. https://doi.org/10.1111/edth.70009
12. Perepelytsia, O., & Khrabrova, V. (2025). Education and University in the age of Artificial Intelligence. Filosofiya Osvity. Philosophy of Education, 30(2), 186–198. https://doi.org/10.31874/2309-1606-2024-30-2-12
13. Romero, M. et al. (2024). Manifesto in Defence of Human-Centred Education in the Age of Artificial Intelligence. In: Urmeneta, A., Romero, M. (eds) Creative Applications of Artificial Intelligence in Education. Palgrave Studies in Creativity and Culture. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-55272-4_12
14. Markov, B. V., & Volkova, S. V. (2020). Philosophy of education in the digital era. Open Journal for Studies in Philosophy, 4(2), 57–66. https://doi.org/10.32591/coas.ojsp.0402.02057m
15. Kornilaev, L. (2021) Kant's doctrine of education and the problem of artificial intelligence. Journal of Philosophy of Education. 55: 1072–1080. https://doi.org/10.1111/1467-9752.12608