پژوهشی در داستانهای طنز ادب فارسی با نظر به مؤلفههای تفکر فلسفی
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگونفاطمه عظمت مدار 1 , یحیی قائدی 2 *
1 - 0
2 - دانشگاه خوارزمی تهران
کلید واژه: مؤلفههای تفکر فلسفی, لیپمن, حلقه کندوکاو, مولوی, عمران صلاحی, داستان طنز,
چکیده مقاله :
هدف از این پژوهش، مقایسه مؤلفههای تفکر فلسفی در داستانهای طنز منتخب از متون کهن و معاصر ادب فارسی است. به‌منظور دستیابی به این هدف، یک داستان از کتاب مثنوی مولوی و یک داستان از کتاب طنز و شوخطبعی ملانصرالدین اثر عمران صلاحی گزینش و مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفتند. ملاک مقایسه، مؤلفههای تفکر فلسفی از دیدگاه لیپمن است که این مؤلفهها در مراحل نخست پژوهش پس از مطالعه آثار لیپمن شناسایی و به سه گروه مؤلفههای تفکر انتقادی، خلاق و مراقبتی تقسیمبندی شدند. در گام بعد، به کمک روش «تحلیل محتوای قیاسی» و با توجه به چهارچوب نظری فراهمشده در بخش نخست، مؤلفههای تفکر فلسفی در شخصیتهای داستانها شناسایی و تحلیل شدند. یافتههای پژوهش نشان داد که در بُعد تفکر انتقادی، داستان گزینش شده از مثنوی (روباه و درازگوش در بارگاه شیر) غنای بیشتری داشته و حضور دو مؤلفه داوری صحیح و حساسیت به زمینه در این داستان، توان بیشتری در تقویت تفکر انتقادی به آن بخشیده است. در بُعد تفکر خلاق و تفکر مراقبتی نیز داستان منتخب از طنز و شوخ طبعی ملانصرالدین (بزرگ شهر)، به دلیل برخوردار بودن از مؤلفههایی چون استقلال، نوآوری، آزمون‌گری، شگفتی و تخیل در بُعد تفکر خلاق و مؤلفههای تفکر فعال و تفکر هنجاری در بُعد مراقبتی، بستر مناسبی را در پرورش تفکر فلسفی فراهم میآورد. بنابراین، هر دو داستان به دلیل آنکه حاوی مؤلفههایی در زمینه ابعاد گوناگون تفکر فلسفیاند، از توانایی لازم در پرورش این نوع تفکر برخوردار بوده و میتوان در حلقههای کندوکاو از آنها بهره برد.
The aim of this research is to compare philosophical thinking components in the humorous stories of the ancient and contemporary Persian literature. In order to achieve this goal, a story from Masnavi and a story from Tanz va Shukhtabei Mulla Nasreddin were selected and analyzed. The criterion of comparison was Lipman's view about philosophical thinking components. These components were chozen from Lipman's works and were divided into three categories of critical, creative and caring thinking. In the second part, by using the deductive method and based on the theoretical framework provided in the first part, components of philosophical thinking were identified and analyzed in the the stories. The findings show that the selected story from Masnavi (The Fox and the Donkey in front of the Lion) is richer in the aspect of critical thinking and the two components of creative and caring thinking, being at the margin, make the story more powerful. As for the selected story of Tanz va Shukhtabei Molla Nasreddin (Bozorge Shahr), it is rich with regard to the creative and caring thinking. It provides a suitable platform for philosophical thinking because of the components of independence, innovation, testing, amazement, imagination, active and normative thinking. So, the two stories because of the components of philosophical thinking, are suitable for preparing this kind of thinking and they can be used in community of inquiry.
اکبری، احمد (1391). فلسفه برای کودکان: مضامین فلسفی در داستان¬های متون کلاسیک ادب فارسی، رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.
اکبری، احمد. و مسعودی، جهانگیر (1393). فلسفه برای کودکان: رویکردهای تربیت دینی به آموزش تفکر، پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، 4 (2)، 133- 114.
برنی¬فیه، اسکار و میلون، ایزابل (1395). فلسفیدن با ملانصرالدین، تهران: حکمت سینا.
بیرجند، زهرا (1393). بررسی تناسب محتوای داستان¬های ایرانی گروه سنی"ج" با مهارت¬ها و مؤلفه¬های تفکر فلسفی لیپمن، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
پناهی، مهین (1390). بررسی و مقایسه شیوه آموزش تفکر نزد عطار و لیپمن، تفکر و کودک، 2، 1، 3-23.
جهانی، جعفر (1382). دیباچه¬ای بر شیوه¬های پژوهش در تفکر انتقادی، شیراز: ملک سلیمان.
حسام¬پور، سعید و مصلح، ملیحه (1393). تحلیل کیفی محتوای فلسفی برخی از داستان¬های منتخب در ادبیات کودک (بر پایه نظریه متیوز)، تفکر و کودک،2، 35- 58.
حمیدی، علی (1392). بررسی چگونگی استفاده از داستان¬های شاهنامه در برنامه درسی فلسفه برای کودکان، پایان- نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران.
خسرونژاد، مرتضی (1382). ویژگی¬ها و مسائل فلسفه ادبیات کودک، مجله علوم اجتماعی و انسانی، 1، 123-135.
خسرونژاد، مرتضی (1389). معصومیت و تجربه، تهران: نشر مرکز.
سهرابی، راضیه (1390). مقایسه افسانه¬های ایرانی، کتاب¬های داستانی- تصویری ایرانی و کتاب¬های داستانی-تصویری خارجی بر مبنای مؤلفه¬های تفکر فلسفی. پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان¬شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شیراز.
صلاحی، عمران (1386). طنز و شوخ¬طبعی؛ ملانصرالدین، تهران: سمت.
عظمت¬مدار فرد، فاطمه (1396). شناسایی مؤلفه¬های تفکر فلسفی لیپمن در منتخب داستان¬های طنز ادب فارسی و تدوین راهنمای داستان¬ها، رساله دکتری، دانشکده روان¬شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان.
قاسم¬زاده، محمد (1389). داستان¬های مثنوی، چاپ سوم، تهران: انتشارات هیرمند.
لطفی، نسرین (1392). گزینش داستان¬های دفتر سوم مثنوی مولوی برای برنامه درسی فلسفه برای کودکان و تهیه راهنمای آموزشی آن، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
مجید حبیبی عراقی، لیلا؛ دبیران، حکیمه؛ سلطانی، منظر؛ ناجی، سعید (1392). خوانش فلسفی گزیده متون داستانی کلاسیک فارسی متناسب با اهداف برنامه فلسفه برای کودکان، مجله تفکر و کودک، 4، 2، 75-100.
مرعشی، سید منصور؛ هاشمی، سید جلال؛ مقیمی گسک، اعظم (1391). تحلیل محتوای کتاب¬های درسی بخوانیم و بنویسیم و هدیه¬های آسمانی دوره ابتدایی بر اساس معیارهای برنامه درسی فلسفه برای کودکان، تفکر و کودک، 3(1)، 69-89.
موریس، کارین (1391). آیا کودکان می¬توانند فلسفه¬ورزی کنند؟، (فاطمه عظمت¬مدار فرد، مترجم)، کتاب ماه فلسفه، 62، 17- 29.
موریل، جان (1392). فلسفه طنز: بررسی طنز از منظر دانش، هنر و اخلاق، (محمود فرجامی و دانیال جعفری، مترجمان) تهران: نشر نی.
میرزایی میرآبادی، خسرو؛ اسلامی، ادریس؛ آفانی، کمال (1395). تحلیل محتوای کتب درسی تفکر و پژوهش پایه ششم ابتدایی و تفکر و سبک زندگی پایه¬های هفتم و هشتم متوسطه اول از منظر برنامه آموزش تفکر به کودکان، تفکر و کودک، 7(2)، 47-78.
ناجی، سعید؛ صفایی¬مقدم، مسعود؛ رسنایی، هاشم؛ آیت¬الهی، حمید (1390). بررسی و تحلیل برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان با نظر به میزان ابتنای آن بر پراگماتیسم دیویی، تفکر و کودک، 2(2)، 79-100.
هدایتی، مهرنوش (1393). مطالعه تطبیقی دوره¬های تربیت مربی برنامه فلسفه برای کودکان در ایران و کشورهای پیشرو و ارائه الگوی مناسب برای ایران، تفکر و کودک، 5 (1)، 105-138.
یاحقی، محمدجعفر (1388). فرهنگ اساطیر و داستان¬واره¬ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
Lipman, M. (1980). Philosophy in the Classroom, USA: Tample University Press.
Lipman, M. (1988). Philosophy Goes to School, USA: Tample University Press.
Lipman, M. (1995). Moral Education higher‐order thinking and philosophy for children, Early Child Development and Care, 107, 61-70.
Lipman, M. (2003). Thinking in education, second edition, Cambridge: Cambridge University Press.
Maykut, P. & Morehouse, R. (1955). Beginning Qualitative Research: A philosophic and practical Guide. London: Falmer Press.
Mayring, Ph. (2000). Qualitative Content Analysis, Forum Qualitative Sozial Forschung, 1(5), 25-36.
Tran, N. (2013). Thinking Skills Frameworks to Evaluate Philosophical Modules in Higher Education, Arecls, 2(10), 177-195.