بررسی مفهوم عاملیت کودک در بستر دو رویکرد کودک به مثابه کنشگر اجتماعی و نظریه انسان عامل و اشارات تربیتی آن برای مربیان اوان کودکی
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگون
1 - دانشگاه بوعلی سینا
کلید واژه: عاملیت کودک, رویکرد کودک به مثابه کنشگر اجتماعی, نظریه اسلامی عمل, تمهید, مربیان, دوره پیش دبستان,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر، بررسی مفهوم عاملیت کودک به ویژه در دوره پیش‌دبستان در بستر دو رویکرد کودک به مثابه کنشگر اجتماعی و نظریه انسان عامل و استنتاج اشارات تربیتی آن برای مربیان اوان کودکی است. در این بررسی، از روش‌های پژوهشی توصیف، تحلیل و استنتاج استفاده شده است. در دیدگاه‌های سنتیِ بزرگسال‌محور، کودک به منزله موجودی فاقد ویژگی‌های بزرگسالان و به صورتی کاملا منفعل در نظر گرفته می‌شد. در تقابل با این رویکرد، برخی دیدگاه‌های نوظهور، به ویژه در جامعه شناسی، گامی بلند برداشته و از کودک همچون «فاعلی اجتماعی» و دارای «عاملیت» سخن به میان آورده‌اند. هر یک از این دیدگاه‌ها بر مبانی متفاوتی استوارند و پیامدهای متفاوتی را در فرایند تعلیم و تربیت و نحوه ارتباط با کودک را رقم می‌زنند. در حالی که تربیت در دیدگاه سنتی، نوعی شکل‌دهی یک جانبه است، در رویکرد کودک کنشگر، به صورت تعامل جلوه‌گر می شود. اما از منظر رویکرد انسان عامل، ارتباط متقابل مربی و کودک را هنوز نمی‌توان مصداق تعامل دانست، با این حال، تربیت دوران کودکی به منزله تمهید برای تحقق عاملیت مطلوب نگریسته می‌شود. بر این اساس، باید اجازه داد شناخت فرد از نتایج فعالیت‌هایش گسترش یابد (بعد شناختی) و فعالیت‌هایش از حالت سائقی و غریزی اولیه به صورت گرایش‌های مبتنی بر شناخت‌های نوظهور تکامل یابد (بعد گرایشی) و در عین حال، کنترل و تسلط او بر گرایش‌هایش پیوسته افزایش یابد (بعد انتخابگری).
This study explores the concept of child agency, with a particular focus on the preschool stage, through the lenses of two perspectives: the child as a social actor and the theory of human agency. It further draws out educational implications for early childhood educators. The research employs descriptive, analytical, and inferential methods. Traditional adult-centered perspectives regarded the child as incomplete, passive, and incapable of playing a meaningful role in shaping his or her own life. In contrast, recent approaches—especially in sociology—have emphasized the child as a social agent. Each perspective implies a distinct educational stance. Traditional pedagogy involves one-sided shaping, while the child-as-social-actor approach emphasizes mutual interaction. The theory of the acting human being, however, regards early childhood education as preparation for the realization of agency. Educators should therefore foster children’s awareness of consequences (cognitive dimension), support the transformation of impulses into informed inclinations (affective dimension), and gradually enhance self-control and responsible choice-making (volitional dimension).
- Abebe, T. (2019). Reconceptualising children’s agency as continue and interdependence. Journal of Social Science, 8 (81), 1-16.
- Corsaro, W.A. (2005). Collective action and agency in young children’s peer cultures. In studies in modern childhood: society, agency, culture. J. Qvortup (Ed.). Basingstoke: Palgrave Macmillan.
- Pufall, P. B., & Unsworth, R. P. (2004). The imperative and the process for rethinking childhood. In rethinking childhood. P. B. Pufall & R. P. Unsworth (Eds.). New Brunswick, Canada: Rutgers University Press, 1-21
- O’Connor, T .G., & Scott, S .B.C. (2007). Parenting and outcomes for children. Kings College London.
- Samuelsson Pramling, I., Sheridan, S., & Williams, P. (2006). Five preschool curriculum comparative perspective. International Journal of Early Childhood, 38 (1), 11-30.
- Smith, A. B. (2002). Interpreting and supporting participation rights: contributions from sociocultural theory, International Journal of Children’s Right, 10 (1), 73–88.
- Smith, A. B. (2007a). Children and young people’s participation, rights in education. International Journal of Children’s Rights, 15, 147–164
- Smith, A. B. (2007b). Children as social actors an introduction. International Journal of Children's Rights 15, 1-4
- Smith, A. B. (2007c). Children's rights and early childhood education; Links to theory and advocacy. Ustralian Journal of Early Childhood, 32 (3), 1-8.
- Smith, A. B., Duncan, J., & Marshall, K. (2005). Children’s perspectives on their learning: exploring methods. Journal of Early Child Development and Care. 175 (6), 473–487.
- Sorin, R. (2005). Changing images of childhood- reconceptualising early childhood practice. Australia International Journal of Transitions in Childhood, 1, 12-21.
- Stegelin, D. A. (2003). Application of the Reggio Emilia approach to early childhood science curriculum. Early Childhood Education Journal, 30 (3): 163-169.
- Thomas, N. (2007). Towards a Theory of children’s participation. International Journal of Children’s Rights, 15: 199-218.
- The High Scope preschool curriculum, High Scope educational research foundation, Highscope.org. Retrieved from https://highscope.org/hs-curriculum
- Thulin, S., & Jonsson, A. (2014). Child perspectives and children’s perspectives – a concern for teachers in preschool. Educare, 2, 13-37.
- Vygotsky, L. (1930). Mind in society. Harvard University Press.