بررسی تحلیلی ویژگی تأثیرپذیری انسان، با تأملی بر رویكرد عاملیت آدمی و تبیین پیامدهای آن در تعلیم و تربیت
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگون
حبیب اله تبریزی
1
,
مسعود صفایی مقدم
2
*
,
خسرو باقری
3
,
سید جلال هاشمی
4
1 - آموزش و پرورش
2 - دانشگاه شهید چمران اهواز
3 - دانشگاه تهران
4 - دانشگاه شهید چمران اهواز
کلید واژه: تاثیرپذیری انسان, عاملیت آدمی, تعلیم و تربیت, اراده آزاد, دلالت های تربیتی,
چکیده مقاله :
این پژوهش تأثیرپذیری انسان را با تأکید بر عاملیت انسانی و پیامدهای آن در تعلیم و تربیت بررسی می‌کند. تحلیل مفاهیم اراده آزاد، عاملیت، استقلال و اصالت نشان می‌دهد که اراده آزاد نه‌تنها مسئولیت اخلاقی را به همراه دارد، بلکه برای ارزش اخلاقی و خودگردانی نیز ضروری است. بر اساس انسان‌شناسی اسلامی و شواهد قرآنی، عاملیت انسان در شکل‌گیری هویت و سرنوشت او نقش اساسی دارد. در مقابل، دیدگاه شبکه‌ای، انسان را نه عاملی مستقل، بلکه عضوی از یک سیستم در حال تعامل می‌بیند. با این حال، نظریه عاملیت، رفتار انسان را در قالب کنش‌های جمعی و اجتماعی تحلیل می‌کند و بر نقش آگاهی و اراده در تمایز او از سایر موجودات تأکید دارد. این نگاه ترکیبی، دلالت‌هایی برای تعلیم و تربیت دارد، از جمله: ۱) تأکید بر احترام به فردیت و اراده آزاد به‌عنوان مبنای تربیت اخلاقی بدون اجبار؛ ۲) تقویت یادگیری مستقل و تفکر انتقادی از طریق تعامل فعال با محیط و شبکه‌های اطلاعاتی؛ ۳) پرورش مهارت‌های تصمیم‌گیری و خودتنظیمی در بستر شبکه‌های اجتماعی و فرهنگی. در نهایت، این پژوهش پیشنهاد می‌کند که نظام‌های تربیتی با تلفیق واقع‌بینانه عاملیت فردی و ساختارهای شبکه‌ای، رویکردی جامع و پویا به تربیت اتخاذ کنند.
This study examines human influence with an emphasis on human agency and its implications for education. An analysis of the concepts of free will, agency, autonomy, and authenticity shows that free will not only carries moral responsibility, but is also essential for moral value and self-governance. According to Islamic anthropology and Quranic evidence, human agency plays a fundamental role in shaping one’s identity and destiny. In contrast, the network perspective sees humans not as independent agents but as members of an interacting system. However, agency theory analyzes human behavior in terms of collective and social actions and emphasizes the role of consciousness and will in distinguishing them from other beings. This combined perspective has implications for education, including: 1) emphasizing respect for individuality and free will as the basis for moral education without coercion; 2) fostering independent learning and critical thinking through active interaction with the environment and information networks; 3) Cultivating decision-making and self-regulation skills in the context of social and cultural networks. Finally, this research suggests that educational systems adopt a comprehensive and dynamic approach to education by realistically integrating individual agency and network structures.
-ابراهیمی دینانی، غلامحسین (۱۳۹۱). معاد، تهران، انتشارات حکمت
-باقری، خسرو(۱۳۹۹). عاملیت انسان رویکردی دینی و فلسفی، تهران: نشر واکاوش
-باقری، خسرو (۱۴۰۱) .تربیت در افق عاملیت انسان. تهران: نشر واکاوش
-تلخابی، محمود (۱۳۹۱). پیوند میان علوم اعصاب و تربیت: چالش ها و امیدها، فصلنامه تازه های علوم شناختی تابستان (۱۳۹۱) شماره ۲۰
-طباطبايى، سید محمدحسین (۱۳86). الميزان فى تفسير القرآن، مترجم، سيد محمد باقر، موسوي همداني ، چاپ پنجم،: قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم
-عیسوی، کلودیا و عبداللهی، داوود(۱۳97). اثر دین،اعتقاد و ایمان در زندگی انسان امروزی،دومین کنفرانس دانش و فناوری روانشناسی،علوم تربیتی و جامعه شناسی ایران،تهران
-مدنی فر، محمدرضا (۱۳۹۵). تبیین ماهیت و ویژگی های پژوهش تربیتی از منظر عاملیت انسان. پایان نامه ی دکتری، دانشگاه تهران
-Nicholas A. Christakis, James H. Fowler, (2011), Connected: The Surprising Power of Our Social Networks and How They Shape Our Lives -- How Your Friends' Friends' Friends Affect Everything You Feel, Think,
and Do -Fischer, J. M., Kane, R., Pereboom, D., & Vargas, M. (2007). Four views on
free will. Blackwell Publishing