واسازی سیاست‌های اقتباسی میانهرو در اصلاحات آموزشی معاصر ایران
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگونعلی وحدتی دانشمند 1 * , دکتر شهین ایروانی 2
1 - دانشگاه تهران
2 - دانشگاه تهران
کلید واژه: اصلاحات آموزشی, اقتباس آموزشی, دریدا, نظام آموزشی ایران,
چکیده مقاله :
از زمان آغاز نوسازی نهاد آموزش در ایران، پرسش اصلی پیش روی اصلاح‌گران، چگونگی مواجهه و سیاست‌ورزی در مقابل مدرنیته غربی و اقتباس آموزشی در جریان تعاملات سیاسی با آن بوده است. اصلاح‌گران اجتماعی و کنشگران تربیتی هر کدام پاسخی را برای این پرسش برگزیده و سیاستی را در قبال آن پیش گرفته اند. مجموعه‌ای از این سیاست‌ها سعی در اتخاذ رویه‌ای میانه در تقابل دو قطب پذیرش و رد الگوهای آموزشی وارداتی از غرب داشته‌اند. هدف این مقاله بررسی انتقادی سه سیاست میانهرو یعنی 1) تناسب در آرای میرزاملکم‌خان و میرزایوسف مستشارالدوله، 2) گزینش‌گری در آرای عبدالرحیم طالبوف و 3) ابزارانگاری در تلاش‌های محمدعلی مجتهدی و رضا روزبه از منظر واسازی دریداست. واسازی نشان می‌دهد که هر کدام از این سیاست‌ها دارای نقاط کوری بوده‌اند که باعث شده است نتایجی برخلاف مقاصد اولیه در اندیشه مدافعان آنها پدید آید. سیاست تناسب با تأکید بسیار بر اشتراکات، تفاوت‌های میان نظام مبداء و مقصد را نادیده گرفته، سیاست گزینش‌گری به تغییر تدریجی الگوهای آموزشی با جدا شدن از بافتار اولیه خود و ظهور خوانش‌های نو از آنها بی‌توجه بوده و سیاست ابزارانگاری با تمرکز فراوان بر دستیابی به نتایج تربیتی پیش‌بینی شده، نظامی نخبه‌گرا را پدید آورده که بر نتایج تربیتی غیرمنتظره و دیگری‌های به حاشیه رفته به واسطۀ این نتیجه‌گرایی، چشم پوشیده است.
Since the modernization of the Iranian school, the main question for reformers to deal with was how to interact and borrow from western education. Social reformers and educational activists have responded to this question and adopted a policy confronting it. The purpose of this article is to critically examine three moderate policies, namely: 1) Appropriation in the views of Mirza Malkum Khan and Mirza Yusuf Mustashar al-Dawla, 2) Selection in the views of Abdul Rahim Talibov, and 3) Instrumentalism in the efforts of Mohammad Ali Mojtahedi and Reza Roozbeh applying Derridean Deconstruction. Deconstruction shows that each of these policies has blind spots that have led to results contrary to the original intentions of their defenders. Appropriation, with its strong emphasis on commonalities, ignores the differences between the two systems of education. Selection has been inattentive to the gradual change of educational patterns by separating from their original context and the emergence of new interpretations. Instrumentalism with its focus on achieving the expected educational results has created an elitist system that ignores the unpredicted educational results and others marginalized by this consequentialism.
ازغندی، علیرضا؛ عامری گلستانی، حامد (1389). مبانی اندیشه قانون‌گرایی میرزایوسف خان مستشارالدوله. فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، 4، 27-62.
اصیل، حجت الله (1396). رساله‌های میرزاملکم‌خان ناظم الدوله. تهران: نشر نی.
ایروانی، شهین (1394). مربیان بزرگ ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ایروانی، شهین؛ وحدتی‌دانشمند، علی (1397). نسبت مبانی فلسفی رویکردهای آموزش کودکان در جهان غرب و فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی به عنوان فلسفه بومی در جامعه ایران. مجله فلسفه و تاریخ تعلیم‌وتربیت، 1(1)، 17-33.
آجودانی، ماشااله (1382). مشروطه ایرانی. تهران: نشر اختران.
حسنی، محمد؛ صادق‌زاده‌قمصری، علیرضا (1400). تبیین فلسفه تربیت رسمی و عمومی (تربیت مدرسه‌ای). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خورسندی، زهره (1389). تحلیل گفتمان نخبگان سیاسی- علمی و روشنفکران ایرانی درباره علوم جدید (از تأسیس دارالفنون تا تاسیس دانشگاه تهران). (رساله دکتری). دانشگاه تربیت معلم تهران. تهران: ایران.
رویل، نیکولاس (1395). ژاک دریدا (پویا ایمانی، مترجم). تهران: نشرمرکز.
رینگر، مونیکا (1381). آموزش، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوره قاجار (مهدی حقیقت خواه، مترجم). تهران: ققنوس.
شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390). سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش. تهران: دبیرخانه شورای عالی آموزش‌وپرورش.
ر شورای عالی انقلاب فرهنگی (1391). برنامه‌ی درسی ملی جمهوری‌اسلامی ایران. تهران: دبیرخانه شورای عالی آموزش‌وپرورش.
صادق‌زاده، علیرضا و همکاران (1390) مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم‌وتربیت رسمی و عمومی جمهوری‌اسلامی ایران. تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
طالبوف، عبدالرحیم (1347). مسالک المحسنین. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
طالبوف، عبدالرحیم (1356). کتاب احمد. تهران: انتشارات شبگیر.
طلایی، ابراهیم؛ انصاری، نسرین؛ پهلوان، مکرمه؛ ابوطالبی، زهرا (1395). هوشمندسازی مدرسه در ایران از سیاست‌گذاری تا عمل:مطالعه موردی چندگانه. تعلیم‌وتربیت، ۳۲ (۳) ، ۷۹-۱۰5.
فکوهی، ناصر (1391). نظریه انقلاب: لوگوسنتریسم و اتوپیا (متن سخنرانی ناصر فکوهی در جلسه مشترک «انسان‌شناسی و فرهنگ» و «انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران» روز یکشنبه 29 بهمن 1391)، روزنامه شرق، شماره 1676.
مستشارالدوله، میرزا یوسف (1356). یک کلمه. به کوشش محمدباقر مؤمنی. تهران.
مناشری، دیوید (1396). نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن (محمدحسین بادامچی و عرفان مصلح، مترجمان). تهران: حکمت سینا.
وحدت، فرزین (1379). رویارویی اولیه روشنفکری ایران با مدرنیته (یک رویکرد دوگانه). گفتگو، 30، 125-165.
وحدت، فرزین (1382). رویارویی فکری ایران با مدرنیت (نسخه الکترونیکی) (مهدی حقیقت خواه، مترجم). تهران: ققنوس. قابل بازیابی از https://fidibo.com/
وحدتی‌دانشمند، علی (1399). نقد درونی نظام آموزشی؛ بازخوانی آرای هگل، مارکس و آدورنو. پژوهش‌نامه مبانی تعلیم‌وتربیت، 10(1)، 116-135.
همایون کاتوزیان، محمد (1389). البرز و معلمان آن. سخنرانی در کنفرانس بین المللی البرز در دانشگاه کالیفرنیا، اروین. (فرزانه قوجلو، مترجم). بخارا، شماره 74، 389-370.
Algar, H. (1973). Mirza Malkum Khan: A study in the history of Iranian modernism. California: University of California Press.
Arfi, B. (2012). Re-thinking international relations theory via deconstruction. New York: Routledge.
Bagheri Noaparast, K., Khosravi, Z. (2011). Deconstructive religious education. Religious education, 106 (1), 82-104.
Beech, J. (2006). The theme of educational transfer in comparative education: A view over time. Research in Comparative and International Education, 1. 2–13.
Bernasconi, R. (2015). Supplement. In C. Colebrook (Ed.), Jacques Derrida: Key concepts (pp. 19-22). Oxon: Routledge.
Bradley, A. (2001). Without negative theology: Deconstruction and the politics of negative theology. Heythrop Journal XLII, 133–47.
Caputo, J. D. (1997). Deconstruction in a nutshell. New York: Fordham University Press.
Derrida, J. (1976). Of Grammatology. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Derrida, J. (1979). Living on. In Deconstruction and criticism (H. Bloom et al.), 75-176. New York: Seabury Press.
Derrida, J. (1981). Positions (A. Bass, Trans.). Chicago: University of Chicago Press.
Derrida, J. (1988a). Letter to a Japanese friend. In D. Wood and Robert Bernasconi (Eds.), Derrida and difference (pp. 1-6). Evanston: Northwestern University Press.
Derrida, J. (1988b). Limited Inc. Illinois: Northwestern University Press.
Derrida, J. (1994) Specters of Marx: The state of the debt, the work of mourning, and the New Inter-national. New York: Routledge.
Derrida, J. (2001a). To Forgive: The Unforgivable and the Imprescriptible. In J. D. Caputo, M. Dooley, & M. J. Scanlon (Eds.), Questioning God (21-51). Bloomington: Indiana University Press
Derrida, J. (2001b). Writing and difference. Alan Bass (Trans.). London: Routledge.
Derrida, J. (2002). Faith and Knowledge. Samuel Weber (Trans.). In Acts of Religion, Gil Anidjar (Ed.), pp. 40-101. New York: Routledge.
Hagglund, M. (2004). The Necessity of Discrimination: Disjoining Derrida and
Levinas. Diacritics 34 (1), 40–71.
Kia, M. (1994). Nationalism, Modernism and Islam in the writings of Talibov-i Tabrizi. Middle eastern studies, 30(2), 201-223.
Koyagi, M. (2009). Modern education in Iran during the Qajar and Pahlavi periods. History compass, 7(1), 107-118.
Kratochwil, F. (2007). Of False Promises and Good Bets: A Plea for a Pragmatic Approach to Theory Building (the Tartu Lecture). Journal of International Relations and Development, 10, 1–15.
Lucy, N. (2004). A Derrida Dictionary. Oxford: Blackwell Publishing.
March, J. G., Olsen, J. P. (1998). The Institutional Dynamics of International Political Orders. International Organization, 52 (4), 943–69.
Phillips, D. (1993). Borrowing educational policy. In Something borrowed, something learned? The transatlantic market in education and training reform, D. Finegold, L. McFarland, and W. Richardson (Eds.), 13–19. Washington, DC: The Brookings Institution.
Phillips, D. (2004). Towards a theory of policy attraction in education. In Lessons from else-where: The politics of educational borrowing and lending, G. Steiner-Khamsi (Ed.), 54–67. New York: Teachers College Press.
Popkewitz, T. (1998). Struggling for the soul: The politics of schooling and the construction of the teacher. New York and London: Teachers College/Columbia University.
Popkewitz, T. (2005). Inventing the modern self and John Dewey: Modernities and the traveling of pragmatism in education. New York: Palgrave Macmillan.
Steiner-Khamsi, G. (2000). Transferring education, displacing reforms. In Discourse formation in comparative education, J. Schriewer (Ed.), 155–187. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Steiner-Khamsi, G. (2002). Re-framing educational policy borrowing as a policy strategy. In Internationalisierung: Semantik und Bildungssystem in vergleichender Perspekti [Inter-nationalisation: Meaning and educational system in comparative perspective], M. Caruso and H-E. Tenorth (Eds.), 57–89. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Steiner-Khamsi, G. (2004). Lessons from elsewhere: The politics of educational borrowing and lending. New York: Teachers College Press.
Wittgenstein, L. (1953). Philosophical Investigations. Oxford: Blackwell.