آسیب‌شناسی گفتمان تربیت دینی در نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگون
شقایق نیک نشان
1
دکتر محمد جعفر پاک سرشت
2
دکتر محمد جواد لیاقت دار
3
کلید واژه: گفتمان اسلامی سازی, گفتمان مبارزه با تهاجم فرهنگی, گفتمان بومی‌سازی علوم, تربیت قرنطینه‌ای, مهندسی اجتماعی,
چکیده مقاله :
تعلیم و تربیت دینی و شکل‌دهی به هویت مذهبی واحد، همواره یکی از دغدغه‌های اصلی نظام تعلیم و تربیت طی سی سال گذشته بوده است. در این راستا هدف از پژوهش حاضر آن است که ضمن معرفی گفتمان غالب تربیت دینی در ایران پس از انقلاب اسلامی (گفتمان اسلامی‌سازی) و مؤلفه‌های آن یعنی (مبارزه با تهاجم فرهنگی و بومی‌سازی علوم) به آسیب‌شناسی گفتمان مذکور، خصوصاً از منظر تربیت دینی بپردازد. از این منظر پژوهش حاضر به روش تحلیلی و بر اساس مرور و استخراج اطلاعات تاریخی و طبقه‌بندی آن‌ها، تلاش نمود تا از یک‌سو گفتمان اسلامی سازی طی سه دهه‌ی گذشته را مورد بازشناسی قرار دهد و از سوی دیگر اثرات گفتمان مذکور را مورد واکاوی و تحلیل قرار دهد. نتایج حاصل از این مطالعه گویای این نکته است که تأکید افراطی بر مهندسی اجتماعی، تلاش برای شکل‌دهی به هویت کاملاً یک دست، تقلید گرایی از طریق القا عقیده و صورت‌گرایی و تربیت قرنطینه‌ای از جمله آفت‌های گفتمان‌های مذکور است.
Religious education with its concomitant attempt at shaping a single, uniform identity among the younger generation has always been the concern of our educational system over the past thirty years.To deal with this matter, the aim of this study is, first, to survey the dominant discourse of religious education with its subsidiary discourses of campaign against cultural invasion and the localization of sciences in post revolutionary Iran and, second, to investigate the pathology of the above discourse, particularly from the perspective of religious education. To achieve this purpose, the present investigation, using an analytical approach, surveying the history of the above discourse and categorizing the data thus obtained, attempted to review the Islamic education discourse over the past thirty years and critically evaluate its consequences. The results of the survey point to the fact that excessive emphasis on social engineering and attempt at forming a single uniform religious identity, the inculcation of an attitude for imitation through indoctrination, formalism, and a “quarantined” education are the dire consequences of the above discouse.
قرآن کریم
باقري، خسرو (1386). نگاهي دوباره به تربيت اسلامي. تهران: انتشارات مدرسه.
بشيريه، حسين (1382). جامعهشناسي سياسي. تهران: نشر ني.
بینش اسلامی اول راهنمایی (1378). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
بینش اسلامی دوم راهنمایی (1380). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
بینش اسلامی سوم راهنمایی (1378). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
هدیه‌های آسمانی دوم راهنمایی (1380). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
پایگاه اطلاع‌رسانی بسیج. شهریور 1390
تاریخ، اول راهنمایی (1378). تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
تاریخ، دوم راهنمایی (1378). تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
تاریخ، دوم دبیرستان (13908). تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
تعلیمات دینی چهارم دبستان (1378). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
تعلیمات دینی پنجم دبستان (1378). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
دبيرخانه شوراي عالي آموزش و پرورش (1364). تاريخچه مختصر تشكيل شوراي عالي آموزش و پرورش و دبيرخانه آن. فصلنامه تعليم و تربيت، 4.
دين و زندگي، دوم دبيرستان (1391). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
دين و زندگي، سوم دبيرستان (1391). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش.
روزنامه اطلاعات، ۶ فروردين ۱۳64 ص 5. تهران: کتابخانه‌ي مرکزي.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (1390). شورای عالی انقلاب فرهنگی. دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش و وزارت آموزش و پرورش.
سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، تاریخ تصویب: 1382/08/13 مرجع تصویب: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، سیاست‌های کلی نظام و سند چشم‌انداز، قابل دست‌یابی در سایت پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
صادق زاده، علیرضا و همکاران (1390). بنیان نظری تحول راهبردی در نظام تربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران. در دست چاپ.
صراف، حميد (1384). اظهارنظر كارشناسي درباره طرح: احياي معاونت پرورشي. گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي، دوره هفتم. 1، 7369.
علم الهدي، جميله (1385). جريانهاي تأثيرگذار در تعليم و تربيت معاصر ايران. مجله کتاب نقد، 22.
قاسم پور، علي؛ لياقت دار، محمدجواد؛ مير شاه جعفري، ابراهيم (1390) بين‌المللي شدن برنامه درسی دانشگاه. فصلنامه‌ی آموزش عالی، شماره 1. 30- 35.
مکارم شیرازی، ناصر (1390). تفسیر نمونه. موسسه دار الکتاب اسلامیه.
معاونت پرورشي و تربیت‌بدنی وزارت آموزش و پرورش. (1379). نگاهي به اهداف، سیاست‌ها و عناوين كلي برنامههاي معاونت پرورشي و تربیت‌بدنی. تربيت.
نادري، نادر (1384). ایدئولوژی مذهبي و اقتدار سياسي. ترجمه آذرنگ، عبدالحسين. تهران: نشر يکتا.
نیک نشان. شقایق (1392). عرصه‌های حضور ایدئولوژی در تعلیم و تربیت، پایان‌نامه دکتری: دانشگاه اصفهان.