ایمان، شک و تربیت دینی
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگونکلید واژه: ایمان اسلامی, ایمان مسیحی, شک, واقع گرایی سازه گرایانه, تربیت,
چکیده مقاله :
چیستی ایمان موضوعی بحث‌برانگیز است و اختلاف‌نظرها در این خصوص بین اندیشمندان مسلمان و بیش از آن بین اندیشمندان مسیحی وجود دارد. در این بین، رابطه ایمان با شک، از جمله مصادیق مهم این اختلاف‌نظر محسوب می شود. این مقاله در پی‌جویی منشأ این اختلافات، ریشه آن‌ها را در اموری چون تفاوت محتوایی باورهای دینی در این ادیان، پیش فرض های نظری اندیشمندان دینی، تجارب متفاوت سیاسی- اجتماعی جوامع دینی و نهایتاً تفاوت جریان های فکری- فلسفی مماس با هر یک از این دو حوزه می یابد. با پذیرش نقش مهم مؤلفه آخر، باید انتظار داشت که رشد سریع ارتباطات به‌عنوان بستری برای مبادله افکار، اندیشه اسلامی را نیز در تماس بیشتری با جریان های فکری رقیب و معارض قرار داده و بدین شکل ایمان اسلامی نیز در معرض چالش هایی قرار گیرد که ایمان مسیحی در چند سده پیش‌ازاین، با آن روبرو شده است. این مقاله با ارائه تحلیلی مفهومی از نسبت ایمان با شک، با اذعان بر نقش غیرقابل انکار مؤلفه معرفت در ایمان اسلامی، رویکردی معرفت شناختی به نام واقع گرایی سازه گرایانه را به‌عنوان مبنایی برای ایمان اسلامی در نظر گرفته و معتقد است که گرچه شک نمی تواند آن‌گونه که برخی جریان های جدید در مسیحیت به آن معتقدند به‌عنوان مؤلفه اساسی ایمان تلقی شود، اما درعین‌حال وجود آن نیز اجتناب‌ناپذیر بوده و معارضی اساسی برای ایمان نیز تلقی نمی-گردد. این مقدمه تربیت اسلامی را بر آن می‌دارد که از یکسو تحمل‌پذیری متربی نسبت به باقی ماندن در تردید را ارتقا بخشد و از سوی دیگر انگیزه و تلاش او را برای نیل به‌یقین افزایش دهد.
The essence of faith is a controversial issue, especially among Muslim and, more prevalently, among Christian thinkers. In this connection, the relation between faith and doubt is one of the main cases of the diffrences of this controversy. In an attempt to pin down the sources of these differences, this paper trace their roots to matters such as differences in the contents of religious beliefs, the theoretical presuppositions of the religious thinkers, the different socio-political experiences of the religious societies and, finally, the differences in the intellectual-philosophical currents affecting these two religious fields. Admitting the important role of the last component, one can expect that the rapid growth of communications as the main channel of exchange of ideas may create opportunities for the Islamic thought to come into contact with rival and opposing views on account of which the Islamic Faith may face the same challenges that Christianity had to confront in recent centuries. This article, by using a concept analytical method toward explaining the relationship between faith and doubt, adopts an epistemological approach called constructivist realism as a basis for Islamic Faith and maintains that contrary to the belief by certain circles of Christianity, doubt cannot be regarded as an integral element of faith. Although the existence of doubt is undeniable, it is not a challenger vis-a-vis faith. This premise seems to predispose Islamic education to, on the one hand, promote tolerance regarding doubt and to emphasize effort and motivation for attaining certainty on the other.
آزادیان، م (1384). ایمان؛ مقایسه تطبیقی بین اسلام و مسیحیت. ماهنامه معرفت، 88، 17-29.
اعوانی، غ (1375). وضعیت دین و فلسفه در قرون‌وسطی و رنسانس، حکمت و هنر معنوی. تهران: نشر گروسی.
الیاده، م (1374). فرهنگ و دین. (بهاءالدین خرمشاهی، مترجم). تهران: طرح نو.
باقری، خ (1389). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران: فلسفه برنامه درسی، جلد دوم. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
بشیریه، ح. (1370). پیش درآمدی بر تاریخ اندیشه تساهل سیاسی، نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی 26، 119 - 152.
پاپکین، ر (1375). متافیزیک و فلسفه معاصر. (سید جلال‌الدین مجتبوی، مترجم). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پویا زاده، ا (1378). تئوری¬های ایمان و نقد جی ال مکی بر آن‌ها (بر اساس مباني آیت‌الله جوادي آملي). مقالات و بررسی¬ها، 65، 117-132.
جوادی، م (1376). ایمان در عرصه کلام و قرآن. قم: معاونت امور اساتید و معارف اسلامی.
سروش محلاتی، م (1381). آزادی، عقل و ایمان. قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
سروش، ع (1385). بسط تجربه نبوی. تهران: نشر صراط.
سروش، ع (1388). فربه‌تر از ایدئولوژی. تهران: نشر صراط.
سروش، ع (بی¬تا). آزادی و عقل آزاد. مجله فرهنگ توسعه، 26.
صادق زاده قمصری، ف (1383). بررسی دیدگاه¬های اندیشمندان مسلمان درباره حقیقت ایمان. فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی، 8 (26 و 27)،112-137.
غزالی، م (1360). شک و شناخت. (صادق آئینه¬وند مترجم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
طباطبائی، م (1360). تفسیر المیزان، ج 18، ص 259.
کاکایی، ق (1383). ایمان از دیدگاه آکویناس. مقالات بررسی¬هادانشگاه تهران،76.
مجتهد شبستری، م (بی¬تا). مقاله آزادی و ایمان. مجله ایران فردا،27.
مجتهد شبستری. م (1371). حقیقت ایمان در نظر متکلمان. مقالات و بررسی¬ها،51 - 52.
مطهری، م (1372). عدل الهی. مقدمه هفت و هشت. تهران: صدرا.
یثربی، ی (1380). شک و ایمان. رواق اندیشه، 5، 25-40
Barbour, I (1997). Religion and science: Historical and contemporary issues. San Francisco: HarperCollins.
Frankena, W (1969). Toward a philosophy of education. In Christopher J. Lucas (Ed.), What is philosophy of education? 268-291. Toronto: The Macmillan Company.
Given, L. M (2008). Encyclopaedia of qualitative research methods. California & London: SAGE Publications.
Gilson, E (1939). Reason and revelation in the middle ages. New York: Charles Scribner's Sons.
William, J (1985). An Introduction to the philosophy of religion. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall