بررسی تطبیقی عاملیت انسانی در نظریه شناختی- اجتماعی بندورا و رویکرد اسلامیِ«انسان به منزله عامل
محورهای موضوعی :مهدی ناصر زعیم 1 * , رضا محمدی چابکی 2 , خسرو باقری 3 , جلیل فتح آبادی 4 , امید شکری 5
1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشگاه شهید بهشتی
3 - دانشگاه تهران
4 - دانشگاه شهید بهشتی
5 - دانشگاه شهید بهشتی
کلید واژه: عاملیت, نظریۀ شناختی- اجتماعی بندورا, رویکرد اسلامیِ «انسان به منزله عامل», مطالعه تطبیقی.,
چکیده مقاله :
هدف مقاله حاضر بررسی تطبیقی-اجتماعی بندورا و رویکرد اسلامیِ «انسان به منزله عامل» است. بندورا، عاملیت را به معنای تأثیر ارادی بر عملکرد خود و رویدادهایی می‌داند که واجد خصیصه‌های عامل «محیطی بودن، عمدی بودن، پیش‌اندیشی، خود واکنش‌سازی و تأمّل در خود» است. از سوی دیگر در دیدگاه اسلامی، انسان براساس مفهوم عاملیت مورد نظر است و عمل و عاملیت شناختی، گرایشی و ارادی است. مطالعه عاملیت او، بر پایه سه مبنای اساسی حاضر به لحاظ روش‌شناختی، مطالعه‌ای تطبیقی است که مبتنی بر مقایسه شباهت‌ها و تفاوت‌ها و ریشه‌یابی آن‌هاست. در بخش تربیتی نیز از روش استنتاجی فرانکنا استفاده شده است. مبانی و جنبه‌های عاملیت در هر دو دیدگاه اشتراک زیادی با هم دارند به نوعی که پیش‌اندیشی و تأمّل در خود از دیدگاه اول را می‌توان ناظر بر شناخت در رویکرد دوم؛ همچنین خود واکنش‌سازی و عمدی بودن در رویکرد اول را به ترتیب ناظر بر مبنای عاطفی و ارادی در رویکرد دوم دانست. با این وجود، دو دیدگاه در موضوعاتی همچون مفهوم عمل و عملکرد، ماهیت تعامل، جنبه‌های شناختی، عاطفی و ارادی، فطرت، مسئولیت و اخلاق تفاوت‌هایی دارند که پیامدهایی برای تعلیم‌وتربیت خواهند داشت از جمله این‌که رویکرد اول بر اهمیت ساختار تأکید دارد در حالی که رویکرد دوم، وزن بیشتر را به عاملیت فردی می‌دهد. با توجه به اهمیت بحث عاملیت انسان که در هر دو دیدگاه مورد توجه قرار گرفته، در استنتاج‌های تربیتی بر وجوه مشترک دو دیدگاه تأکید شده است.
The purpose of this article is to compare the concept of agency in Bandura's cognitive-social theory and the Islamic approach of "human as agent". According to Bandura, agency refers to a voluntary effect on one's performance and environmental events, which has the main aspects of intentionality, foresight, self-reaction, and self-reflection. On the other hand, in the Islamic perspective, human action or agency is based on three fundamental bases: cognition, tendency, and volition. In terms of methodology, the current study is a comparative study that deals with similarities and differences of two viewpoints with a glance on their roots. In the educational section, Frankena’s practical syllogism is used as the method. The basics and aspects of agency in both perspectives have a lot in common, in such a way that foresight and self-reflection in the first perspective can be compared with the cognition in the second approach; as self-reactivity and intentionality in the first approach can be compared with the emotional and volitional bases in the second approach. Despite this, the two views have differences in issues such as the concept of action and performance, the nature of interactive, cognitive, emotional and volitional aspects, the nature of interaction, responsibility and ethics, which will have relevant consequences for education. While, for instance, the first approach emphasizes the importance of structure, the second approach gives more weight to individual agency, and as a result of this difference, the role and influence of the individual within social structures will be different. Given the importance of human agency which is at issue in the two approaches, their commonalities are emphasized in the educational inferences.
اشعری، زهرا و حسنی، محمد (۱۳۹۳). تبیین و نقد عاملیت اخلاقی ر نظریه یادگیری شناختی اجتماعی. دوفصلنامه پژوهشی علوم‌تربیتی از دیدگاه اسلام، شماره ۳، ۹۳-۱۱۱.
السون، متیو اچ و هرگنهان، بی آر (۱۳۹۲)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های یادگیری، (ترجمه علی‌اکبر سیف)، تهران: دوران.
باقری، خسرو (1380). تدوین مبنای انسان‌شناختی اسلام برای علوم‌انسانی، پژوهش چاپ نشده. پژوهشگاه وزارت آموزش‌وپرورش.
باقری، خسرو (۱۳۸۲). هویت علم دینی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
باقری، خسرو و خسروی، زهره (۱۳۸۵). بررسی تطبیقی عاملیت آدمی در نظریه‌ای اسلامی در باب عمل و نظریه انتقادی هابرماس، حکمت و فلسفه، ۳، ۷-۲۲.
باقری، خسرو و خسروی، زهره (۱۳۸۷). نظریه‌های روانشناسی معاصر به سوی سازه‌گرایی واقع‌گرایانه، تهران: علم.
باقری، خسرو (۱۳۹۲). آموزاندن «به» و آموختن «از»: تحول در آموزش‌وپرورش در پرتو عاملیت و تعامل، پژوهش‌نامه مبانی تعلیم‌وتربیت، ۳(۲)، ۱۶-۵.
باقری، خسرو (1395). درآمدی بر فلسفه تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
باقری، خسرو (۱۳۹۹). عاملیت انسان رویکردی دینی و فلسفی، تهران: نشر واکاوش.
بندورا، آلبرت (۱۳۷۲). نظریه یادگیری اجتماعی، (ترجمه فرهاد ماهر)، شیراز: راهگشا.
پِروین، لارنس ا. و جان، اولیور بی. (۱۳۸۹)، شخصیت: نظریه و پژوهش، (ترجمه پروین کدیور و محمدجعفر جوادی)، تهران: آییژ.
سیف، علی‌اکبر (۱۳۸۹). روانشناسی پرورشی نوین، تهران: انتشارات دوران.
فرامرز قراملکی، احد (۱۳۹۲). روش‌شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
فولادوند، محمدمهدی (۱۳۸۹). ترجمه قرآن کریم، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی ایران.
کوی، لوتان (۱۹۸۱/1375). آموزش‌وپرورش تطبیقی، چاپ اول، (ترجمه محمد یمنی دوزی سرخابی)، تهران: انتشارات سمت.
لطف‌آبادی، حسین (۱۳۸۴). نقد نظریه‌های رشد اخلاقی پیاژه و کولبرگ و بندورا و ارائه الگویی نو برای پژوهش در رشد اخلاقی دانش‌آموزان ایران، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، ۱۱، ۷۹-۱۰۷.
محسنی، نیکچهره (۱۳۸۹). نظریه‌ها در روانشناسی رشد، تهران: جاجرمی.
Alfaiz, Hidayah.N, Hambali.I and Radjah.C. (2019), Human Agency as a Self-Cognition of Human Autonomous Learning: A Synthesized Practical of Agentic Approach. Journal of Social Studies Education Research: 10 (4), 370-391.
Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory, Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Bandura, A. (1991). Social cognitive theory of moral thought ad action, In W.M. Kurtines & J.L. Gewirtz (Eds.), Handbook of moral behavior and development (Vol. 1, pp. 45-103), Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Bandura, A. (2001). “Social Cognitive Theory: An Agentic Perspective. Annual Review of Psychology, 52 (1): 1–26. doi: 10/1146/annurev.psych.52.1.1.
Bandura, A. (2008a). Toward an agentic theory of the self, In H. Marsh, R. G. Craven & D. M. McInerney (Eds), Advaces in Self Research, Vol. 3: Self- processes, learning, and enabling humsn potential (P.15-49). Charlotte, NC: Information Age Publishing.
Bandura, A. (2008b). The reconstruct of “free will” from the agentic perspective of social cognitive theory. In J. Baer, J.C. Kaufman & R.F. Baumeister (Eds.), Are We Free? Psychology and Free Will. (P. 86-127). Oxford: Ooxford University Press.
Bandura, A. (2018). “Toward a Psychology of Human Agency: Pathways and Reflections. Perspectives on Psychological Science: A Journal of the Association for Psychological Science, 13 (2): 130–136. doi:10/1177/1745691617699280.
Bai, H. (2020). “Philosophy for Education: Towards Human Agency. Paideusis 15 (1): 7–19. doi:10/7202/1072690ar.
Biesta, G, and M. Tedder. (2007). “Agency and Learning in the Lifecourse: Towards an Ecological Perspective. Studies in the Education of Adults 39 (2): 132–149. doi:10/108/02660830.2007.11661545.
Duggins, S.D. (2011). The development of sense of agency. Psychology Theses. Department of Psychology. Georgia State University.
Elder, G. H., Jr. (1998). The life course and human development. In: R. M. Lerner (Ed.), Handbook of child psychology, Vol. 1: Theoretical models of human development, New York: Wiley.
Elder, Gelen H. Shanahan, M. J. & Jennings. J. A. (2015). Human development in time and place. Handbook of child psychology and development science. New York: Wiley.
Frost, D. (2006). The concept of “agency” in leadership for learning. Leading &Managing, 12, 19-28.
Geerlings, J. Jochem Thijs, J. & Verkuyten, M. (2017). Student-teacher relationships and ethnic outgroup attitudes among majority Students. Journal of Applied Developmental Psychology 52, 69–79.
Hilgard, E. R. (1980). The trilogy of mind: Cognition. Affection and conation. Journal of the History of the Behaviaral Sciences, 16: 107-117.
Hitlin, S. & Elder, G. H. (2007). Understanding 'agency': Clarifying a curiously abstract concept. Sociological Theory 25 (2): 170-191.
Marshal., V.W. (2005). Agency events, and structure at the end of the life course. Advances in Life Course Research, 10, 57-91.
Miller, P.H. (1993), Theories of developmental psychology. W.H. Freeman and compny, N.Y, U.S.A.
Piaget, J. (1970). The Principles of genetic epistemology. London: Routledge and Kegan Paul.
Shunk, D. H., Zimmermn, B. (Eds) (2003). Albert Bandura: The Man and his Contribution to Educational Psychology, Educational psychology: A century of contributions (P.2-47). Mahwah, NJ, US: Lawrence Eelaum.
Thoits, P. A. (2003). Personal agency and multiple role-identities. In: P. J. Burke, T.J. Owens, R. T. Serpe & P. A. Thoits (Eds), Advances in identity theory and research, New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers.
Zimmerman, B.J, & Cleary, T.J. (2006). Adolescent´s development of personal agency. The role of self-efficacy beliefs and self-regulatory skill, In F. Pajares, & T. Urdan (Eds.). Self-efficacy beliefs of adolescents, Greenwich: Information Age Publishing.