وظایف والدین در تكوین مبانی شناختی، گرایشی و ارادی جهت مسئولیت¬پذیری كودكان در دوره تمهید (پیش از بلوغ وسن تكلیف)
محورهای موضوعی :
فیصل ربیهاوی
1
*
,
سید جلال هاشمی
2
,
مسعود صفایی مقدم
3
,
خسرو باقری
4
1 - دانشگاه اهواز
2 - دانشگاه شهید چمران اهواز
3 - دانشگاه شهید چمران اهواز
4 - دانشگاه تهران
کلید واژه: وظایف والدین, تکوین, مبانی مسئولیت‌پذیری, کودکان,
چکیده مقاله :
در تمام جوامع امروزی، نقش و جایگاه خانواده در پرورش و یا تقویت سجایا و رفتارهای پسندیده فرزندان، بر کسی پنهان نیست. هدف این مطالعه، تبیین وظایف والدین در تکوین مبادی مسئولیت¬پذیری کودکان است. در این پژوهش، به منظور شناخت مفهوم، مؤلفه¬ها و مبانی مسئولیت¬پذیری، از روش تحلیلی و جهت تبیین مسئولیت¬ها و فعالیت¬های والدین، از رویکرد استنتاجی پیش¬رونده بهره گرفته شده است. تحلیل¬ها نشان می¬دهد که منطبق با مبادی سه¬گانه عمل مسئولیت‌پذیر، به استناد آیات قرآن، می¬توان از اصول تربیتی زیر یاد کرد: در مبدأ شناختی از اصول آگاهی و هوشیاری نسبت به مسئولیت، زمینه سازی در وظیفه¬شناسی؛ و طبق مبدأ گرایشی از اصول مراقبت از اجرای مسئولیت¬ها، انتساب عمل و عاملیت، و تمهید استقلال فرزند در انجام وظایف؛ و وفق مبدأ ارادی از اصول پاسخ¬گویی و پذیرفتن پیامدهای عمل، رعایت حقوق (ادای حق)، و اصل تلاش¬گری در ایفای مسئولیت¬ها. بر اساس نتایج این پژوهش، می¬توان گفت با توجه به اینکه فرزندان (در دوران تمهید) در سنین رشد شناختی و عقلانی هستند و مطابق دیدگاه عاملیت، شایستگی¬های لازم برای اداره زندگانی و تعالی خویش را ندارند، والدین آنها در امر تکوین و شکل¬گیری مبادی تربیت و به¬ویژه بروز شایستگی مسئولیت¬پذیری فرزندان، نقشی بی¬بدیل دارند و بایسته است در این راستا خود را ملزم به رعایت یک الگو بر مبنای آموزه-های اسلامی نمایند.
In all contemporary societies, the role and position of the family in fostering and strengthening the virtuous traits and desirable behaviors of children are universally acknowledged. The purpose of this study is to elucidate the duties of parents in shaping the foundational principles of children’s responsibility. This research employs an analytical method to explore the concept, components, and foundations of responsibility, while a progressive inferential approach is adopted to explicate the roles and activities of parents. The analyses indicate that, based on the three foundations of responsibility derived from Quranic verses, the following educational principles can be identified: in the cognitive domain, the principles of awareness and vigilance toward responsibility and preparation of conscientiousness; in the affective domain, the principles of ensuring the implementation of responsibilities, attributing actions to would-be agency of the childrren, and fostering the child’s independence in fulfilling responsibilities; and in the volitional domain, the principles of accountability and acceptance of the consequences of actions, adherence to rights (fulfillment of obligations), and striving to fulfill responsibilities. The findings of this study suggest that during the preparation phase, children are in the stages of cognitive and intellectual development and, according to the perspective of agency, the lack of necessary competencies to manage their lives and achieve self-actualization. Consequently, parents play an irreplaceable role in the development and formation of the foundations of education, particularly in cultivating children’s competence for responsibility. It is imperative, therefore, that parents adhere to a conceptual framework grounded in Islamic teachings to fulfill this critical role effectively.
قرآن کریم (1388).ترجمه محمد مهدی فولادوند، قم: اسوه.
آذر مهر، فاطمه (1391). وظیفه شناسی و مسئولیت‌پذیری در قرآن و سنت. مشهد: حوزه علمیه خراسان، واحد مدرسه علمیه نرجس(س).
احمدی زمانی، زهرا؛ گودرزی، اکرم؛ دیالمه، نیکو (1398). مرور سیستماتیک عوامل مؤثر بر مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان با تأکید بر نقش مدرسه. علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 7(13)، 2-57. https://doi.org/10.30497/edus.2020.74912.
اسنیک، گر ؛ هافتن، ووتر.(بی¬تا). فلسفه تعلیم‌و‌تربیت به مثابه تحلیل و نقد مبانی. ترجمه: محمد جعفر پاک سرشت، جزوه درس روش تحقیق.
اعرافی، علی رضا؛ موسوی، سید نقی (1395). فقه تربیتی؛ مبانی و پیش فرض ها (جلد 1)، قم: مؤسسه اشراق و عرفان.
باقری، خسرو (1382). هویت علم دینی: نگاهی معرفت¬شناختی به رابطه دین و علوم انسانی. تهران: طبع ونشر.
باقری، خسرو (1399). عاملیت انسان؛ رویکردی دینی و فلسفی. تهران: واکاوش.
باقری، خسرو (1400). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی (جلد دوم). تهران: مدرسه.
باقری، خسرو (1401). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی (جلد اول) تهران: مدرسه.
باقری ، خسرو (1401). تربیت در افق عاملیت انسان. تهران: واکاوش.
باقری، خسرو؛ سجادیه، نرگس و توسلی، طیبه (1394). رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم‌و‌تربیت. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
دانش، جواد (1397).مسئولیت اخلاقی. قم:پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
دهخدا، علی¬اکبر (1377). لغت¬نامه (جلد 12 و 14). تهران: مؤسسه لغت نامه دهخدا.
جعفری، حمید رضا (1395).مؤلفه‌های مثبت¬اندیشی از نظر اسلام و روان¬شناسی مثبت¬گرا. قم : مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت.
جوادی آملی، عبدالله (1387). تفسیر موضوعی قرآن¬؛ معرفت¬شناسی در قرآن (جلد 13)، قم: اسرا.
جوادی آملی، عبدالله (1391). گستره دین. قم: اسراء.
حر عاملی، محمد بن حسن (1370). تفصيل وسائل الشيعه الی تحصيل مسائل الشريعه. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
رستمیان، محمد علی(1393). مسئولیت‌پذیری و وظیفه¬شناسی از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت(ع). پژوهشنامه حکمت اهل بیت(ع)، 1 (2)، 31-50. http://ensani.ir/fa/article/download/338176.
زرین¬جوی الوار، مریم؛ فیاض، ایراندخت (1396).بررسی رابطه روش‌های تربیتی مادران با مسئولیت‌پذیری پسران (با تأکید برآموزه‌های اسلامی). نشریه مسائل کاربردی تعلیم‌و‌تربیت در اسلام، 2 (2)، 37-60. 10.29252/qaiie.2.2.37.
سجادیه، نرگس؛ باقری، خسرو؛ مدنی فر، محمد رضا (1394). اهداف واسطی «تربیت» در دوران کودکی براساس رویکرد اسلامی عمل. تربیت اسلامی، 10 (21)، 29-55. https://islamicedu.rihu.ac.ir/article_920.html?lang=fa.
شریعتمداری، علی (1390). اصول تعلیم‌و‌تربیت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شیلینگ،لوئیس (1391). نظریه‌های مشاوره. تهران: انتشارات اطلاعات.
طباطبایی،سید محمد حسین (1378). ترجمه تفسیر المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طهرانی مقدم، حامد؛ شریعت باقری، محمدمهدی(1397). ارتباط عملکرد خانواده با مسئولیت‌پذیری و ارضای نیازهای روانی پایه دانش‌آموزان پسر دبیرستانی.فصلنامه خانواده پژوهی، 14 (5 )، 221 -235. https://scj.sbu.ac.ir/article_97647.html.
کومبز، جرالد آر؛ دنیلز ،لو روی بی(1394). پژوهش فلسفی: تحلیل مفهومی. در ادموند سی، شورت، روش¬شناسی مطالعات برنامه درسی (خسرو باقری، مترجم). تهران: انتشارات سمت.
گلسر، ویلیام (1400). واقعیت درمانی. تهران: سایه سخن.
محمد پور، سعید (1399). مسئولیت اخلاقی در قرآن و حدیث(شرایط، قلمرو و مراتب). قم : مؤسسه بوستان کتاب.
مصباح یزدی، محمدتقی (1394). مجموعه آثار. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1368). مجموعه آثار (جلد دوم). قم:صدرا.
مطهری، مرتضی (1382). مجموعه آثار (ختم نبوت). تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
موحدی پارسا،فاطمه؛ جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره؛ همت بناری، علی و شعبانی ورکی، بختیار (1397). امکان تربیت اخلاقی کودکان تا هفت سال بر اساس آموزه‌های اسلام (آیات و روایات). تربیت اسلامی، 13 (26)، 7-24. 10.30471/edu.2018.1401.
Allen, A., & Mintrom, M. (2010). Responsibility and school governance. Educational Policy, 24(3), 439-464. https://doi.org/10.1177/0895904808330172.
Cereto, S. C. (1989). Principles of modern management, Functions and systems. Massachuseth: Allyn &Bacon, 21.
MacLeod, J. (2018). Professional Responsibility in an Age of Alternative Entities,Alternative Finance, and Alternative Facts. Transactions: The Tennessee Journal of Business Law, 19(1), 227-259. https://ir.law.utk.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1425&context=transactions.
Mergler, A. G., Spencer, F. H., & Patton, W. A. (2007). Development of a measure of personal responsibility for adolescents. Journal of adolescence, 27. https://www.researchgate.net/profile/Amanda-Mergler/publication/27470735_Development_of_a_Measure_of_Personal_Responsibility_for_Adolescents/links/55015efc0cf2aee14b595854/Development-of-a-Measure-of-Personal-Responsibility-for-Adolescents.pdf.
Miller, S. (2001). Social action: A teleological account. Cambridge University Press.
Peters, R.S. (2009). Freedom and the Development of the Freedom. In P. H. Hirst and P. White (eds.), Philosophy of Education: Major Themes in the Analytic Tradition.Volme II (pp. 11-31). London: Routledge.
Postiglione, S. R. (2020). Teacher Perceptions of Student Acceptance of Individual Responsibility at School and Factors that May Influence Those Perceptions: A Mixed Method Analysis. St. John's University, (NY) https://search.proquest.com/openview/37670663e2df3a42198f4c6e401089a2/1.pdf?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y.
Schneider, K. J., Pierson, J. F., & Bugental, J. F. (Eds.). (2014). The handbook of humanistic psychology: Theory, research, and practice. Sage Publications.
Sımkulet, W. (2015). On derivative moral responsibility and the epistemic connection required for moral responsibility. Kilikya Felsefe Dergisi, (2), 61-75. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/362135.
Voegtlin, C. (2016). What does it mean to be responsible? Addressing the missing responsibility dimension in ethical leadership research. Leadership, 12(5), 581-608. https://doi.org/10.1177/1742715015578936.